Niezwykłe właściwości kawy

Początki picia kawy sięgają tysięcy lat, ale dopiero kilka ostatnich dekad pozwoliło na bliższe przyjrzenie się jej właściwościom. Liczne badania przeprowadzone w ostatnich dziesięcioleciach potwierdzają przypuszczenia, że kawa ma niezwykle wysoki potencjał zdrowotny.

Początki kawy…

Historia kawy jest niemal tak samo ciekawa jak jej smak i zapach. Istnieją liczne legendy i anegdoty dotyczące tego trunku. Jest ich na tyle dużo, że trudno jest jednoznacznie orzec, gdzie po raz pierwszy ją odkryto i jak właściwie rozprzestrzeniła się po świecie.

Już w Starym Testamencie możemy znaleźć wzmianki o kawie, co sugeruje, że kawę stosowano w gospodarstwach domowych od zamierzchłych czasów.

Najprawdopodobniej pierwsze kawowce były dzikimi drzewami i rosły licznie w Afryce, niedaleko Jeziora Wiktorii. Okazuje się, że te dziko rosnące lasy obejmowały również prowincję Kaffa w południowozachodniej Etiopii. Nic dziwnego zatem, że niektórzy językoznawcy wiążą określenie ‘kawa’ z nazwą tejże prowincji. Nie ma pewności, czy te przypuszczenia są słuszne, bo choć wydają się być logiczne, nie są jedyne. W opinii innych językoznawców nazwa ‘kawa’ pochodzić miała od  przekształconego słowa w języku arabskim ‘qahwah’.

Wszystkie drzewa kawowca przynależą do rodzaju Coffea i rodziny Rubiaceae. Istnieje wiele gatunków kawy, ale tylko dwa z nich są uprawiane i wykorzystywane na całym świecie:  Coffea arabica L. oraz Coffea canephora. Dobrze nam znana Robusta, a dokładniej Coffea robusta jest po prostu jednym zrodzajów kawy należącej do gatunku Coffea canephora, której uprawę szacuje się na około 95 % tego gatunku.

Rodzaje kawy ze względu na sposób jej przygotowania:

  • Kawa po turecku świeżo zmieloną kawę wsypuje się do posłodzonej wody, a dopiero później podgrzewa. Nie zalewamy takiej kawy wrzątkiem. Taki napar nie jest filtrowany, zawiera fusy, które opadają na dno kubka.
  • Espresso – jest to typowo włoski sposób przyrządzania kawy. Polega na zaparzeniu zmielonych ziaren pod odpowiednim ciśnieniem i z odpowiednią, niewielką ilością wody o odpowiedniej temperaturze (około 7 gram kawy parzone wodą przepływającą przez drobinki o ciśnieniu około 9 bar, woda powinna mieć temperaturę około 88-92 stopnie C).
  • Cappucino – również włoski sposób przyrządzania kawy, wykonujemy je na bazie espresso z dodatkiem odpowiednio spienionego pod ciśnieniem mleka. Tak przyrządzoną kawę Włosi posypują zwykle czekoladą.
  • Kawa po wiedeńsku – to mocna kawa pokryta bitą śmietaną
  • Kawa po irlandzku – przygotowuje się ją poprzez zakrapianie gorącej kawy do szklanki zawierającej cukier z odrobiną whisky, całość pokrywa się bitą śmietaną
  • Mazagran – to napój kawowy , koktajl na bazie alkoholu.

Kawy nie powinno się nigdy odgrzewać. Powinna być spożyta gorąca, bezpośrednio po przygotowaniu.

Właściwości zdrowotne kawy…

Zrozumienie samego działania kawy i jego wpływu na zdrowie człowieka jest dość skomplikowane, ponieważ kawa zawiera liczne bioaktywne związki chemiczne. Te najbardziej znane to: kofeina, diterpeny, oraz kwas chlorogenowy. Pozostałych związków mogą być setki, a nawet tysiące, jednym słowem jest ich zbyt wiele, by o nich wspominać.

Zanim Pasteur wynalazł szczepionkę, to właśnie kawa miała pomagać w zwalczaniu wielu problemów zdrowia publicznego (ze względu na jej antyseptyczne i wspomagające leczenie działanie). Po wielu latach badań nad kawą, dziś naukowcy zgodnie potwierdzają jej prozdrowotny wpływ.

Od 2018 roku Instytut Żywności i Żywienia promuje picie kawy. Ze względu na jej wysoki potencjał antyoksydacyjny może ona pomagać w prewencji miażdżycy, udaru, zawału serca, cukrzycy typu 2 i nowotworów złośliwych. Kawa poprawia także zdolności poznawcze poprzez zwiększanie przepływu krwi przez struktury mózgu.

W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej dowodów na to, że kawa odgrywa wyraźną rolę w prewencji raka jelita grubego oraz cukrzycy. Okazuje się, że u chorych z rakiem jelita grubego, poddanym chemioterapii, picie około 4 filiżanek kawy dziennie znacznie zmniejsza się ryzyko zgonu.

Kawa jest dobrym źródłem polifenoli, ale nie ustalono jeszcze zaleceń, które jasno określałyby ile należałoby wypić kawy, by pokryć zapotrzebowanie organizmu na te związki. Picie kawy z mlekiem znacznie obniża przyswajanie polifenoli (związki te łatwo wiążą się do białka tworząc przez to nierozpuszczalne kompleksy, a to przekłada się na obniżenie właściwości przeciwutleniających naparu). Nie wiemy też dokładnie, czy diterpeny mają pozytywny, czy negatywny wpływ na zdrowie, ponieważ wykazują bardzo szerokie spektrum działania, np. aktywują enzymy wątrobowe, które usprawniają wydalanie związków rakotwórczych, z drugiej jednak strony te same związki zwiększają stężenie cholesterolu LDL, przez co powinny na nie uważać osoby z zaburzeniami lipidowymi.

Mówi się także o neuroprotekcyjnym działaniu kawy, które może zapobiegać chorobie Alzheimera. Wyjaśnienie związku pomiędzy piciem kawy a zapadalnością na tę chorobę jest trudne. Kawa zawiera tysiące związków biologicznie czynnych, większość badań poświęcone jest kofeinie i polifenolom. Prawdopodobne neuroprotekcyjne działanie kofeiny może wynikać z blokowania pod jej wpływem adenozyny, a to przekłada się na wzrost stężenia neuroprzekaźników takich jak serotonina i acetylocholina, poprawy szczelności bariery krew-mózg, co wpływa na zachowanie równowagi w centralnym układzie nerwowym.

Warto pamiętać, że kofeina zawarta w kawie działa szybciej na układ sercowo-naczyniowy i nerwowy ponieważ występuje w postaci czystego alkaloidu o szybkim tempie wchłaniania.

Kawa, a niektóre choroby…

Choroby sercowo-naczyniowe

Osobom ze stwierdzoną arytmią, czy nadciśnieniem tętniczym jeszcze dekadę wstecz,  raczej odradzano picia kawy. Dziś mówi się, że umiarkowane spożycie kawy przez osoby z problemami kardiologicznymi nie jest zakazane. Trzeba jednak zachować ostrożność. Osoby, które obawiają się o swoje zdrowie, ponieważ mają duże nadciśnienie mogą wybrać kawę bezkofeinową, która wciąż będzie bogatym źródłem wielu aktywnych składników, lecz jej działanie pobudzające będzie osłabione ze względu na brak kofeiny.

Choroba refluksowa i zaburzenia żołądkowo-jelitowe

W przypadku tego problemu zdrowotnego picie kawy jest dozwolone, gdy choroba będzie w fazie remisji, jeżeli wystąpią zaostrzenia choroby należy odstawić na jakiś czas ten mocny napar.

Choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego

Kawa pobudza kurczliwość  pęcherzyka  żółciowego, co skutkuje zmniejszaniem krystalizacji cholesterolu w żółci. Dzięki kawie zatem może istotnie zmniejszyć się ryzyko powstania kamieni żółciowych.

Cukrzyca

 Liczne badania dotyczące picia kawy i jej wpływu na profilaktykę cukrzycy potwierdzają duże znaczenie flawonoidów zawartych w kawie. W szczególności kwas chlorogenowy może odgrywać dużą rolę w zapobieganiu cukrzycy. Wykazuje on silne działanie antyoksydacyjne oraz zmniejsza wchłanianie glukozy, przez co wpływa korzystnie na jej metabolizm.

Rok rocznie pojawiają się nowe odkrycia dotyczące kawy. Warto zatem śledzić informacje i poszukiwać tych najbardziej aktualnych. Ciekawą inicjatywą jest strona internetowa Kawa i Zdrowie, na której można znaleźć liczne ciekawostki dotyczące tego napoju.

Autor: Dietetyk, mgr Kinga Kosiorek